Τα ψέματα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ανάπτυξης των παιδιών, αλλά έχει σημασία να τα αντιμετωπίζουμε με τον κατάλληλο τρόπο σε κάθε ηλικία.
Όλα τα παιδιά λένε ψέματα από καιρού εις καιρόν. Τί πρέπει να κάνετε, όμως, αν το παιδί σας το παρακάνει ή τα ψέματά του είναι σοβαρά; Να το τιμωρήσετε ή να μην αντιδράσετε καθόλου;
Κανένα από τα δύο, απαντά η ψυχολόγος Kristen Eastman, από το Κέντρο Παιδιατρικής Συμπεριφορικής Υγείας της Cleveland Clinic, στο Οχάιο. Και αυτό, διότι πάντοτε πρέπει να επικοινωνείτε, αλλά με τον σωστό τρόπο, με το παιδί σας.
Κατ’ αρχάς, λέει η ειδικός, οι γονείς πρέπει να θεωρούν δεδομένο ότι κάποια στιγμή το παιδί θα πει ψέματα. Όταν αυτό συμβεί, πρέπει να αντισταθούν στην ανάγκη να θυμώσουν και να τιμωρήσουν.
«Το ψέμα είναι μία ευκαιρία για να αναλογιστείτε γιατί το παιδί ένιωσε πως αυτή ήταν η μόνη του επιλογή», λέει η Dr. Eastman. «Είναι επίσης ευκαιρία να δείτε αν το ψέμα υποκρύπτει την απουσία κάποιας σημαντικής δεξιότητας, που πρέπει να δουλέψετε με το παιδί. Μπορεί, π.χ., να είπε ψέματα επειδή δεν έχει ακόμα την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Ή επειδή δεν έχει ακόμα τις κοινωνικές δεξιότητες που απαιτούνται για να συνδεθεί με τους συνομηλίκους του».
Αν αντί γι’ αυτή τη δημιουργική διαδικασία, αναλωθείτε σε φωνές και τιμωρίες, αυξάνονται οι πιθανότητες να πάψει το παιδί να σας εμπιστεύεται. Και αν μελλοντικά έρθει αντιμέτωπο με ανάλογες περιστάσεις, μπορεί να μην σας συμβουλευθεί.
Στη συνέχεια, η Dr. Eastman εξηγεί για ποιους λόγους λένε συνήθως ψέματα τα παιδιά και πως να τα διαχειρισθείτε, αναλόγως με την ηλικία τους.
Στα νήπια (ηλικίες 2-3 ετών)
Σε αυτές τις ηλικίες, τα παιδιά μόλις αρχίζουν να κατανοούν τη διαφορά ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα και είναι σύνηθες να λένε ψέματα.
Κλασική σκηνή σε αυτές τις ηλικίες είναι να βλέπετε το παιδί πασαλειμμένο με σοκολάτα αλλά εκείνο να αρνείται κατηγορηματικά ότι την έφαγε. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Όπως εξηγεί η ειδικός, στην ηλικία των 2-3 ετών το παιδί είναι πολύ μικρό για να κατανοήσει τα ψέματα ως ηθική επιλογή. Επιπλέον, δεν σκέπτεται πάντοτε πριν πράξει, οπότε δεν περιμένει ότι θα υπάρξουν συνέπειες.
Έτσι, το ψέμα είναι απλώς μια ενστικτώδης αντίδραση, επειδή σας βλέπει ή σας ακούει θυμωμένους. Με άλλα λόγια, σε αυτές τις ηλικίες το παιδί λέει ψέματα γιατί θέλει να διορθώσει την κατάσταση και όχι για να σας εξαπατήσει.
Ποια πρέπει να είναι η δική σας αντίδραση; Να μιλήσετε στο παιδί με γεγονότα, χωρίς να το τιμωρήσετε. Πείτε του, δηλαδή, ότι το πρόσωπό του έχει σοκολάτα και το κουτί είναι ανοικτό μέσα στο ντουλάπι. Με αυτό τον τρόπο θα αρχίσει να κατανοεί το σωστό από το λάθος.
Στην προσχολική ηλικία (ηλικίες 4-5 ετών)
Στις ηλικίες αυτές είναι σημαντικό να αρχίσετε να μιλάτε στο παιδί για τη σημασία της αλήθειας. Καλό είναι επίσης να του διαβάσετε ένα κατάλληλο για την ηλικία του βιβλίο που θα αφορά μία ιστορία για τα ψέματα και τις συνέπειές τους.
Αν αντιληφθείτε ότι το παιδί λέει ψέματα, μην το κάνετε μεγάλο θέμα. Στα 4 και στα 5 τους χρόνια τα παιδιά ακόμα εξερευνούν τον κόσμο. Πειραματίζονται επίσης για να βρουν τα όριά τους – και μαζί τα δικά σας.
Ταυτοχρόνως, όμως, πρέπει να τους εξηγήσετε ότι τα ψέματα δεν είναι σωστή επιλογή και ότι θα μπορούσαν να κάνουν κάτι διαφορετικό. Φροντίστε επίσης να τους πείτε συγκεκριμένα ποια άλλη επιλογή είχαν.
Στο Δημοτικό
Μέχρι να πάει το παιδί στο νηπιαγωγείο έχει αρχίσει να καταλαβαίνει ότι το να λέει ψέματα είναι λάθος. Ξέρει όμως και ότι τα ψέματα μπορεί να το βοηθήσουν να αποφύγει τις συνέπειες των πράξεών του αλλά και τις υποχρεώσεις του.
Τα πρώτα χρόνια του σχολείου τα παιδιά προτιμούν να περνάνε καλά, από το να διαβάζουν ή να μαζεύουν το δωμάτιό τους. Έτσι, λένε ψέματα για να σας παραπλανήσουν ή να σας χειριστούν και να αποφύγουν μία δυσάρεστη κατάσταση.
Ακόμα κι έτσι, όμως, εσείς πρέπει να αποφύγετε την τιμωρία, τονίζει η Dr. Eastman.
«Τα παιδιά συνήθως θέλουν να κάνουν το σωστό. Όταν, όμως, δεν έχουν τις απαιτούμενες δεξιότητες για να το καταφέρουν, επιλέγουν απλώς τον εύκολο δρόμο του ψεύδους», εξηγεί. «Αν λοιπόν το παιδί ψεύδεται για τα μαθήματά του, πρέπει να βρείτε το γιατί. Ίσως δεν καταλαβαίνει κάτι ή του πέφτουν πολλά αυτά που έχει να διαβάσει».
Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο να βρείτε την αιτία πίσω από το ψέμα και να βοηθήσετε το παιδί να την ξεπεράσει, ώστε να μην ξαναπεί ψέματα.
Αντιθέτως, μην αφήσετε το ψέμα να περάσει χωρίς να το συζητήσετε με το παιδί. Ειδάλλως, θα μάθει να το αντιμετωπίζει ως την εύκολη λύση για να αποφεύγει τις συνέπειες ή το να πληγώνει τα συναισθήματά σας.
Πολύ σημαντικό είναι ακόμα να αποφεύγετε και εσείς να λέτε ψέματα. Ακόμα κι αυτά τα «κατά συνθήκην», που νομίζετε ότι είναι αθώα, κάνουμε μεγάλη ζημιά στο παιδί. Αν το παιδί σάς ακούει να λέτε «μικροψέματα« (π.χ. «δεν μπορώ να έρθω, έχω δουλειά»), θα νομίζει ότι είναι σωστό να τα λέει και το ίδιο.
Στο Γυμνάσιο
Όταν το παιδί πηγαίνει στο Γυμνάσιο, τα ψέματα λέγονται για άλλους λόγους. Οι συνηθέστεροι είναι ότι θέλει να ταιριάζει με τους συνομηλίκους του και να αποφεύγει τους μπελάδες μαζί σας. Μπορεί επίσης να λέει ψέματα για να ανακτά τον έλεγχο έπειτα από κάποια δική σας άρνηση.
Στην φάση αυτή πρέπει να βοηθήσετε τον έφηβο να καταλάβει τις επιπτώσεις των επιλογών του.
«Πρέπει να του εξηγείτε ότι τα ψέματα μπορεί να έχουν επικίνδυνες συνέπειες, τις οποίες πιθανότατα δεν έχει σκεφτεί», λέει η Dr. Eastman.
Αν λ.χ. ο γιος σας είπε ψέματα για το που ήταν, εξηγήστε του ότι έτσι δεν θα μπορούσατε να τον βρείτε σε περίπτωση ανάγκης. Βοηθήστε τον επίσης να συνειδητοποιήσει ότι τα όρια που του βάζετε σήμερα, θα τον βοηθήσουν να μάθει να παίρνει σωστές αποφάσεις στο μέλλον.
Είναι επίσης πολύ σημαντικό να του εξηγείτε τις ανησυχίες σας, είτε είναι ηθικές είτε αφορούν την ασφάλεια του. Τέλος, αν χρειασθεί, πρέπει να καταλήγετε σε συμβιβασμό.
«Ο συμβιβασμός δεν ισοδυναμεί με ήττα», υπογραμμίζει η ειδικός. «Είναι απλώς ένα βοήθημα, που δείχνει στον έφηβο ότι δεν είστε απόλυτοι. Αν σας θεωρήσει άκαμπτους, υπάρχει κίνδυνος να πει ακόμα περισσότερα ψέματα».
Στο Λύκειο
Τα παιδιά του Λυκείου λένε ψέματα για τους ίδιους λόγους με τα παιδιά του Γυμνασίου. Ταυτοχρόνως, όμως, αρχίζουν να κατανοούν πότε επιτρέπεται να πουν ένα κατά συνθήκην ψεύδος, για να προστατεύσουν τα συναισθήματα των άλλων.
Σε τέτοιες περιπτώσεις τα κίνητρά τους είναι θετικά. Ωστόσο η Dr. Eastman λέει πως και πάλι πρέπει να τους επισημάνετε την σημασία της αλήθειας αλλά και της διακριτικότητας. Εξηγήστε τους λοιπόν ότι μερικές φορές καλό είναι να κρατούν τις απόψεις τους για τον εαυτό τους. Και προσθέστε πως, μένοντας σιωπηλοί, δεν θα χρειασθεί να πουν ψέματα.
Μην παραλείψετε, τέλος, να τους εξηγήσετε ότι τα ψέματα σε αυτή την ηλικία μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη φήμη τους. «Συζητήστε μαζί τους θέματα όπως “πώς θες να σε βλέπουν οι άλλοι; Πώς θες να βλέπεις εσύ τον εαυτό σου; Αισθάνεσαι περήφανος με εσένα όταν λες ψέματα; Δεν νιώθεις καλύτερα όταν είσαι ειλικρινής και ευγενικός;”», συνιστά η Dr. Eastman.
Μοιραστείτε τις εμπειρίες σας και επιβραβεύστε το
Όλοι κάνουμε λάθη και όλοι έχουν πει ψέματα στη ζωή μας. Πείτε όμως στο παιδί πως όταν αυτό γίνεται επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, έχει συνέπειες. Ενημερώστε το ποιες είναι αυτές οι συνέπειες.
Μοιρασθείτε επίσης μαζί του τις δικές σας εμπειρίες και τα λάθη που εσείς κάνατε.
Μην ξεχνάτε, τέλος, να επιβραβεύετε το παιδί όταν λέει την αλήθεια, ιδίως σε δύσκολες περιστάσεις. Ένα ειλικρινές «μπράβο» εκ μέρους σας, αξίζει πολλά για το παιδί, ακόμα κι αν δεν το παραδεχτεί ανοικτά μπροστά σας.
Αν, πάντως, το παιδί σας λέει διαρκώς ψέματα και αυτό σας προβληματίζει, συμβουλευθείτε τον γιατρό του.
