Οι διατροφικές διαταραχές (ανορεξία, βουλιμία, διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας) είναι σοβαρές και εξαιρετικά πολύπλοκες ασθένειες που μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή.
Οι διατροφικές διαταραχές σχετίζονται με σημαντικές σωματικές επιπλοκές και αυξημένη θνησιμότητα. Το ποσοστό θνησιμότητας για τα άτομα με διατροφικές διαταραχές είναι το ψηλότερο από όλες τις ψυχιατρικές παθήσεις, και είναι περισσότερο από 12 φορές από ότι για τα άτομα χωρίς διατροφικές διαταραχές.
Η εφηβεία αποτελεί μια περίοδο αιχμής στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών, παρόλο που οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται σε παιδιά και ενήλικες, άντρες και γυναίκες, ανεξαρτήτου πολιτισμικής προέλευσης. Πιο συχνά επηρεάζονται τα κορίτσια / γυναίκες παρά τα αγόρια / άντρες (π.χ. νευρογενής ανορεξία συχνότητα 9:1).
Οι διατροφικές διαταραχές είναι πολύπλοκες καταστάσεις, που μπορούν να προκύψουν από συνδυασμό μακροχρόνιων συμπεριφορικών, σωματικών, συναισθηματικών, ψυχολογικών διαπροσωπικών και κοινωνικών παραγόντων. Όμως, μόλις ξεκινήσουν, μπορούν να δημιουργήσουν ένα αυτοδιαιωνιζόμενο κύκλο σωματικής και συναισθηματικής καταστροφής. Παρόλο που οι επιστήμονες εξακολουθούν να ερευνούν τους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας διατροφικής διαταραχής, ωστόσο έχουν εντοπιστεί ορισμένοι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μιας διατροφικής διαταραχής.
Ψυχολογικοί παράγοντες κινδύνου
Τελειομανία / Τελειοθηρία
Άγχος
Κατάθλιψη
Δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων
Ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές
Άκαμπτος τρόπος σκέψης (μόνο ένας σωστός τρόπος για να γίνει κάτι κτλ.)
Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες κινδύνου
Κοινωνική προώθηση του λεπτού σώματος ως το ιδανικό
Προκατάληψη για το μέγεθος σώματος και το βάρος
Έμφαση στις δίαιτες
«Ιδανικά σώματα» περιλαμβάνουν ένα περιορισμένο φάσμα σχήματος και μεγέθους
Σωματικοί (βιολογικοί) παράγοντες κινδύνου
Μέλος στενής οικογένειας να πάσχει από διατροφική διαταραχή
Οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης, άγχους ή / και εθισμού
Ατομικό ιστορικό κατάθλιψης, άγχους ή / και εθισμού
Παρουσία διατροφικών αλλεργιών / παθήσεων που συμβάλουν στην επιλεκτική ή περιοριστική διατροφή (π.χ. κοιλιοκάκη)
Παρουσία Διαβήτη Τύπου Ι
Προειδοποιητικά σημεία:
Τα προειδοποιητικά σημεία ή χαρακτηριστικές συμπεριφορές μπορεί να είναι δύσκολο να ανιχνευθούν λόγω και του αισθήματος ντροπής ή / και ενοχής σε σχέση με τη διατροφική συμπεριφορά και άρα απόκρυψης / συγκάλυψής τους από το άτομο. Ένα άτομο με διατροφικές διαταραχές μπορεί να έχει διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές σε συνδυασμό με ανησυχίες για το σώμα, το βάρος, τη διατροφή και την εικόνα σώματός του.
Τα προειδοποιητικά σημεία αφορούν αρχικά στη συμπεριφορά και την ψυχολογία του ατόμου και μετά παρουσιάζονται και σωματικά προειδοποιητικά σημεία όπως:
Ξαφνική ή απότομη απώλεια βάρους
Συχνές αλλαγές στο βάρος (αυξομειώσεις)
Ευαισθησία στο κρύο (αίσθημα κρύου ακόμα και όταν είναι ζέστη)
Απουσία ή διαταραχή της εμμήνου ρύσης
Σημάδια συχνών εμετών – πρησμένα μάγουλα / σιαγόνα, κάλοι στις αρθρώσεις, προβλήματα στα δόντια
Λιποθυμίες, ζαλάδες
Κόπωση – συνεχές αίσθημα κούρασης, δυσκολία στη διεκπεραίωση φυσιολογικών δραστηριοτήτων
Ποια είναι τα πρώιμα σημεία που πρέπει να παρατηρήσουμε;
Αποφεύγει να τρώει με άλλους ή αναβάλλει το γεύμα όσο μπορεί
Δείχνει εμφανή σημάδια έντασης ή άγχους την ώρα των γευμάτων
Δείχνει θυμό ή εχθρικότητα την ώρα των γευμάτων
Επιμένει σε συγκεκριμένες ώρες γευμάτων
Παρουσιάζει ασυνήθιστη «ιδιαιτερότητα στο φαγητό» (πάντοτε θέλει κάτι ξεχωριστό ή συγκεκριμένο, λέει ότι έχει δυσανεξία / αλλεργία σε συγκεκριμένα τρόφιμα)
Παραπονιέται για «πολύ» ή «πολύ λιπαρό» φαγητό
Προσπαθεί να διαπραγματευτεί για το φαγητό (π.χ. «θα το φάω αυτό αν δεν πρέπει να φάω το άλλο», «έχω ήδη φάει»)
Μετρά θερμίδες χρησιμοποιώντας θερμιδομετρητές ή εφαρμογές στο τηλέφωνο ή το διαδίκτυο
Προτιμά διαιτητικά προϊόντα (με χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες / λίπος / ζάχαρη)
Αποφεύγει να καταναλώνει συγκεκριμένες τροφές ή ομάδες τροφών όπως τα γλυκά ή το λάδι ή το κρέας ή τα γαλακτοκομικά
Αρχίζει το γεύμα κόβοντας το φαγητό σε μικρά κομματάκια και τα τρώει ένα-ένα, τρώει με πιρουνάκι / κουταλάκι του γλυκού, σε μικρό πιάτο, μετακινεί το φαγητό στο πιάτο
Τσιμπά το φαγητό ή τρώει πολύ αργά
Πίνει υπερβολικές ποσότητες νερού ή αποφεύγει να πίνει νερό
Σπάνια λέει ότι πεινά
Βοηθά στην κουζίνα ή μαγειρεύει (ίσως αναλαμβάνει και τον προγραμματισμό των γευμάτων), αλλά αποφεύγει να δοκιμάσει ή να φάει
Προσφέρει το φαγητό του/ης σε άλλους
Κάνει εμετό μετά τα γεύματα
Κρύβει φαγητό σε χαρτοπετσέτες, ρούχα, τσάντες στη διάρκεια των γευμάτων
Πετάει το φαγητό στα κρυφά (έξω, στα σκουπίδια, στην τουαλέτα ή στο νεροχύτη)
Κρύβει ή μαζεύει («αποθηκεύει») φαγητό ή γλυκά (στο δωμάτιο, στο ερμάρι)
Τρώει μόνος/η, κρυφά ή σε ασυνήθιστες ώρες (π.χ. πολύ νωρίς το πρωί ή το βράδυ)
Κάποτε δυσκολεύεται να σταματήσει να τρώει ή τρώει ασυνήθιστα μεγάλες ποσότητες φαγητού ή γλυκών («υπερφαγία»)
Αντιπαθεί ή αποφεύγει τις επισκέψεις ή τα πάρτι (λόγω της «υποχρέωσης» να φάει) και αποσύρεται κοινωνικά ή απομακρύνεται από φίλους/ες
Παραπονιέται συχνά για δυσκοιλιότητα
Συχνά καταναλώνει (ή ζητά) καθαρκτικά
Ζυγίζεται πολύ συχνά ή τσιμπά την κοιλιά ή τους καρπούς ή ξοδεύει υπερβολικό χρόνο μπροστά στον καθρέφτη για να ελέγξει το σώμα του/ης
Ισχυρίζεται ότι είναι πολύ παχουλός/ή παρ΄όλη την απώλεια βάρους
Αλλάζει τον τρόπο ντυσίματος και προτιμά τα φαρδιά ρούχα
Μιλά συνεχώς για απώλεια βάρους, δίαιτες ή ιδανική μορφή σώματος
Διαβάζει ετικέτες διατροφικής ανάλυσης τροφίμων, συνταγές, βιβλία μαγειρικής, οδηγούς διατροφής, συμβουλές δίαιτας σε περιοδικά ή το διαδίκτυο
Φεύγει συχνά από το τραπέζι στη διάρκεια των γευμάτων (π.χ. για να πάρει κάτι από την κουζίνα)
Περπατά ή κινείται πολύ, ή παραμένει όρθιος/α όποτε είναι δυνατόν, ακόμα και όταν τρώει
Είναι όσο το δυνατόν πιο δραστήριος/α (π.χ. καθαρίζει το δωμάτιο ή το τραπέζι)
Κάνει καθημερινά υπερβολική ή καταναγκαστική ρουτίνα άσκησης (ακόμα και όταν υπάρχει τραυματισμός ή κακοκαιρία) ή ασχολείται με «μοναχικά» αθλήματα (στίβος, κολύμπι, ποδηλασία)
Είναι πολύ επιμελής στα μαθήματα ή τη δουλειά του/ης
Σπάνια είναι κουρασμένος/η και ξεκουράζεται ελάχιστα ή καθόλου
Θεωρεί τον εαυτό του/ης «υγιή» ή «κανονικό»
Διστάζει να πάει στο γιατρό ή αρνείται ιατρικές εξετάσεις
Τι μπορούμε να κάνουμε σε πρώτο στάδιο για να βοηθήσουμε ως οικογένεια;
Παραδόξως, οι διατροφικές διαταραχές δεν έχουν πράγματι να κάνουν με το φαγητό – με τις γεύσεις ή τον τρόπο μαγειρέματος. Έτσι δεν χρειάζεται να αναζητήσουμε φαγητά που μπορεί να κινήσουν το ενδιαφέρον ή να είναι διατροφικά κατάλληλα. Κατ’ ακρίβεια, όσο πιο εύγευστο και λαχταριστό είναι ένα φαγητό, τόσο πιο πιθανόν είναι το άτομο να νιώσει ενοχή ή άγχος που του κινήθηκε το ενδιαφέρον.
Ο στόχος είναι η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης μεταξύ εσάς και του παιδιού, έτσι μην μπείτε ποτέ στο πειρασμό να «κρύψετε» περισσότερες θερμίδες στο φαγητό που φτιάξατε ή να πείτε ψέματα για τα συστατικά ενός γεύματος. Το πιθανότερο είναι ότι το παιδί έχει αρκετές γνώσεις για την θερμιδική περιεκτικότητα του φαγητού και άρα πιθανόν να σταματήσει να τρώει οτιδήποτε ετοιμάσετε αν νιώθει ότι δεν μπορεί να σας εμπιστευθεί.
Συνεχίστε να μαγειρεύετε με τον ίδιο τρόπο που μαγειρεύατε και πριν χωρίς να αλλάξετε τις δικές σας διατροφικές συνήθειες. Όμως είναι σημαντικό να θυμούμαστε ότι το παιδί θα αντιγράψει τις δικές σας συνήθειες (άραγε έχετε εσείς αλλάξει τις διατροφικές σας συνήθειες με πιθανά ακραίο τρόπο;)
Είναι σημαντικό το παιδί να είναι παρών στο γεύμα της οικογένειας έστω και αν δεν τρώει ακόμα μαζί με την οικογένεια.
Αναγνωρίστε ότι το παιδί μπορεί να σας συμπεριφέρεται με σκληρό τρόπο κατακρίνοντας σας ότι δεν μαγειρεύετε καλά ή ότι το φαγητό δεν είναι καλό ή ότι εσείς είσαστε η αιτία της διατροφικής διαταραχής.
Αποφύγετε τη μουρμούρα στο τραπέζι. Αν είναι δυνατό καθορίστε τι θα φάει το παιδί πριν την έναρξη του γεύματος και μετά μην σχολιάσετε κατά τη διάρκεια του γεύματος.
Συζητήστε τη σημασία της ισορροπημένης διατροφής όπου η ποικιλία τροφών είναι απαραίτητη, έστω και αν το παιδί καταφέρνει να φάει μόνο μικρές ποσότητες.
Μην υποτιμάτε οποιαδήποτε προσπάθεια από το παιδί, έστω και αν φαίνεται μηδαμινή.
Να είστε σαφείς σε σχέση με τα όρια σας – ο ρόλος σας ως γονιός / μέλος της οικογένειας είναι να δείξετε αγάπη και σεβασμό στο παιδί, όχι να το θεραπεύσετε… Ο ρόλος σας δεν είναι να κάνετε το παιδί να φάει, αλλά να βοηθήσετε να κατανοήσει καλύτερα τα προβλήματα που υπάρχουν, για παράδειγμα υποδεικνύοντας ότι ο φόβος για το φαγητό και την αύξηση του βάρους είναι μέρος του φαύλου κύκλου.
Αν το παιδί σας παρουσιάζει σημαντικό αριθμό από τα πρώιμα σημεία που αναφέρονται πιο πάνω, τότε θα ήταν καλό να αξιολογηθεί από ειδικά εκπαιδευμένη διεπιστημονική ομάδα που εξειδικεύεται στις διατροφικές διαταραχές και περιλαμβάνει παιδοψυχίατρο, κλινικό ψυχολόγο, κλινικό διαιτολόγο, παιδίατρο, εργασιοθεραπευτή και νοσηλευτές ψυχικής υγείας.
Παχυσαρκία
Στην εποχή που ζούμε, με τα επίπεδα παχυσαρκίας να είναι ψηλότερα από ποτέ, και με την κατακλυσμιαία παρουσία μηνυμάτων και πληροφοριών για απώλεια βάρους και επίτευξη ενός ιδανικού σωματικού βάρους, είναι σημαντικό να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής χωρίς να θέτουμε είτε τον εαυτό μας είτε την οικογένεια μας σε κίνδυνο ανάπτυξης διατροφικών διαταραχών. Τα άτομα που είναι πιο επιρρεπή στις διατροφικές διαταραχές απορροφούν τα μηνύματα για πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και τα υιοθετούν στον εαυτό τους σε ακραία επίπεδα χωρίς αυτό να χρειάζεται.
Συνοπτικά:
Προσπαθούμε να προωθήσουμε τη θετική πλευρά, δηλαδή θέλουμε να είμαστε υγιείς και σε φόρμα. Να διασκεδάζουμε τη ζωή. Να επικεντρωνόμαστε στο ποιοι είμαστε παρά στο πόσο ζυγίζουμε ή πώς φαινόμαστε.
Τρώμε τακτικά γεύματα και σνακ, όταν πεινούμε. Σταματούμε να τρώμε όταν χορτάσουμε. Ένας βασικός παράγοντας της υγιεινής διατροφής και ζωής σε όλες τις ηλικίες είναι το μέτρο.
Προσπαθούμε να τρώμε όσο το δυνατό περισσότερα από τα γεύματα / σνακ μας ως οικογένεια, όλοι μαζί στο τραπέζι.
Όλες οι τροφές μπορούν να αποτελούν μέρος μιας υγιεινής διατροφής. Καμιά τροφή δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υπερβολικές ποσότητες ή να αποφεύγεται εντελώς. Δεν υπάρχουν «καλές» και «κακές» τροφές, έτσι τρώμε ποικιλία από διάφορες τροφές, συμπεριλαμβανομένων των φρούτων και λαχανικών, οσπρίων και δημητριακών, γαλακτοκομικών και ζωικών τροφών και ακόμα και των γλυκών κάποιες φορές.
Σε κάθε γεύμα προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε τροφές από όλες τις κύριες ομάδες (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λαχανικά) και τρώμε ποικιλία τροφών από την κάθε ομάδα, ακολουθώντας το πιάτο της υγιεινής διατροφής.
Η σωματική δραστηριότητα είναι σημαντικό κομμάτι της υγιεινής ζωής, σε λογική συχνότητα και διάρκεια. Προτιμούμε ομαδικά αθλήματα που μας ευχαριστούν, ή ασκούμαστε στη φύση όλη η οικογένεια μαζί. Το σημαντικό είναι να το διασκεδάζουμε!
Γεωργία Τσιάππα, Κλινική Παιδιατρική Διαιτολόγος
