Συχνά οι γονείς παραπονιούνται για ανευθυνότητα και ασυνέπεια του εφήβου σχετικά με τις υποχρεώσεις του. Ότι ο έφηβος δεν διαβάζει, δεν κρατά τακτοποιημένο το δωμάτιό του, λέει ψέματα για να αποφύγει όποια υποχρέωση μπορεί, δεν τηρεί τις υποσχέσεις που δίνει στο γονιό.
Η σχέση των εφήβων με την υπευθυνότητα αρχίζει πολύ πριν μπουν στην αναπτυξιακή φάση της εφηβείας. Αρχίζει από τα πρώτα τους βήματα κυριολεκτικά και μεταφορικά. Και μπορεί θαυμάσια η υπευθυνότητα να μεταδοθεί στο παιδί μέσα από το παιχνίδι. Χωρίς φωνές, απειλές και μάλωμα.
Ένα μεγάλο λάθος που κάνουν οι γονείς τις τελευταίες δεκαετίες είναι να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων των παιδιών ξεκινώντας από τα πολύ απλά, καθημερινά πράγματα. Όταν ένα παιδάκι τριών ετών θα ρίξει το πλαστικό ποτήρι με το νερό του κάτω, ένα ενήλικο χέρι θα το μαζέψει θεωρώντας το δική του ευθύνη. Σκεφτείτε ότι αυτό γίνεται κάμποσες φορές. Μετά από κάποιο αριθμό επαναλήψεων το τρίχρονο θα ρίχνει ακόμη κι επίτηδες το ποτήρι του θεωρώντας αυτονόητο, ότι το ίδιο δεν θα κάνει κάτι. Το να το μαλώσετε λεκτικά εξηγώντας του ότι δεν πρέπει να το ξανακάνει είναι καλό μεν, δεν θα του μάθει την υπευθυνότητα δε. Υπευθυνότητα θα διδαχθεί με το να μαζέψει το νερό από το πάτωμα! Έτσι μαθαίνει την υπευθυνότητα σαν κάτι αυτονόητο, σαν φυσική συνέπεια της πράξης του κι όχι σαν απειλή η τιμωρία επιβαλλόμενη από εσάς! Σκεφτείτε ότι το μικρό σας παιδάκι έχει δει πολλές φορές να έχετε αυτή τη συμπεριφορά για πολλά μικρά – ασήμαντα πραγματάκια πριν μπει στην εφηβεία.
Είναι φυσιολογικό για τους εφήβους σε κάποιους τομείς να λειτουργούν υπεύθυνα σαν ενήλικες και σε κάποιους άλλους σαν παιδιά. Ρόλος του γονιού είναι να τους καθοδηγήσει σωστά με υπομονή, επιμονή, σύνεση και ψυχραιμία ώστε σιγά- σιγά να ωριμάσουν σαν προσωπικότητες.
Ακόμη κι αν έχουμε δώσει λανθασμένα μηνύματα στον έφηβο σχετικά με την υπευθυνότητα σε μικρότερες ηλικίες, μπορούμε να το αλλάξουμε και να το καλλιεργήσουμε στην εφηβεία με υπομονή, συνέπεια και σεβασμό στην προσωπικότητά του τηρώντας τις ακόλουθες βασικές αρχές:
Ακούμε τους εφήβους όταν μας μιλούν, όταν τοποθετούνται σε σχέση με τις πράξεις τους, δεχόμαστε τις εξηγήσεις και τα επιχειρήματά τους με προσοχή, δεν βιαζόμαστε να μιλήσουμε πριν ακούσουμε τη δική τους θέση και τη δική τους οπτική. Φερόμαστε με σεβασμό και ζητάμε από τον έφηβο απέναντί μας να κάνει ακριβώς το ίδιο.
Αντιδράμε με ψυχραιμία μένοντας σταθεροί στα όρια που έχουμε θέσει. Όταν αλλάζουμε γνώμη, όταν τη μια υπενθυμίζουμε έντονα τις συνέπειες και την άλλη ξεχνάμε τα όρια που οι ίδιοι έχουμε θέσει, μην περιμένουμε ο έφηβος να διδαχτεί υπευθυνότητα. Αυτό που διδάσκουμε με τη μη σταθερή στάση μας είναι η ασυνέπεια.
Τηρούμε αυτό που λέμε ή κάνουμε. Όταν δεν έχουμε συνέπεια λόγων και πράξεων άθελά μας προκαλούμε σύγχυση, μπέρδεμα και τελικά ενθαρρύνουμε και ενισχύουμε την ανευθυνότητα.
Αφήνουμε να δεχτεί τις συνέπειες των πράξεων του σαν φυσιολογική πορεία κι όχι σαν κάτι που εμείς επιβάλλουμε επειδή είμαστε κακοί γονείς. Με αυτό τον τρόπο θα έχουμε λιγότερες συγκρούσεις μαζί του.
Αν ο έφηβος έχει την τάση να παραβιάζει συνεχώς τους κανόνες της οικογένειας, είναι απαραίτητες οι φυσικές συνέπειες κι όχι η τιμωρία. Η τιμωρία πλήττει το πρόσωπο του εφήβου και την αυτοεκτίμηση κι όχι την πράξη του. Ο γονεϊκός ρόλος οφείλει να είναι συμβουλευτικός και υποστηρικτικός.
Ψυχολόγος Μαρία Σκαρλάτου
